https://www.haytap.org/tr/vejetaryen-olmak-isteyenler-icin-bilgiler
Vejetaryen Olmak İsteyenler İçin Bilgiler
Vejetaryenliğin sağlıklı bir beslenme alışkanlığı olduğuna dair ilk bilgiler İlkçağ’daki bilginlere kadar uzanıyor. Tarihteki ilk hekim olan Hipokrat, etin sindiriminin zor olduğunu düşünenlerdendi.Kırmızı etin hiç tüketilmediği, balık, kümes hayvanları, süt, süt ürünleri ve yumurtanın ise tercihe bağlı olarak tüketildiği beslenme tarzına vejetaryen beslenme; bu şekilde beslenenlere ise ’vejetaryen’ deniliyor. Vejetaryen kelimesinin kökeni sanıldığı gibi İngilizce’de sebze anlamına gelen ’vegetable’ sözcüğünden değil, Latince’de canlı ve hayat dolu anlamına gelen ’vegetus’tan geliyor.Vejetaryenliğin sağlıklı bir beslenme alışkanlığı olduğuna dair ilk bilgiler İlkçağ?daki bilginlere kadar uzanıyor. Tarihteki ilk hekim olan Hipokrat, etin sindiriminin zor olduğunu düşünenlerdendi.
Sağlığı mutluluğun bir parçası olarak tanımlayan eski Yunanlı düşünürlerden Pisagor ve Platon, sağlıklı yaşamak için tamamen bitkilerden oluşan vejetaryen bir diyet önermişlerdir. Daha sonraki yıllarda vejetaryenlerin kalp ve kanser gibi hastalıklara hayvansal gıdaları yiyen kişilerden daha seyrek yakalandıkları ve daha uzun yaşadıkları bilimsel olarak kanıtlandı.
Dini, ekonomik, etik, sağlık ve ekolojik gibi nedenleri olan vejetaryen beslenme günümüzde giderek artıyor. Geçici bir moda olmaktan öte, yüzyılımızın ideal bir beslenme biçimi olarak görülüyor. Pek çok gelişmiş ülkede vejetaryenlik artık bir yaşam biçimi. Özellikle kırmızı etten kapıldığı tahmin edilen deli dana hastalığı, hızlı büyümeleri için tavuklara verilen hormon ve doğa kirliliği nedeniyle balıklarda rastlanan zehir gibi iddiaların doğru çıkmasıyla vejetaryenlerin sayısı çığ gibi büyüyor. İstatistiklere göre İngiltere’de deli dana hastalığı nedeniyle haftada yaklaşık 2 bin kişinin vejetaryenler kervanına katıldığı tahmin ediliyor. 2047 yılında tüm Britanya Ada’sı sakinlerinin vejetaryen olacağı öngörülüyor. İngiltere, vejetaryen kişi sayısı bakımından Almanya’dan sonra gelen ikinci ülke.
HANGİ HASTALIKLARDAN KORUYOR?
Vejetaryen beslenme kendi içinde değişik tercihlerin bulunduğu bir beslenme biçimi. Kimi gruplar beyaz et ve balık tüketirken bazı gruplar ise eti kesinlikle tüketmeyip yalnızca sebze veya süt, süt ürünleri ve yumurta tüketebiliyor. Beslenme uzmanları vejetaryenliğin yararları olduğu gibi bazı zararlarının da olduğunu belirtiyorlar. Protein değeri yüksek olan eti tüketmeyip bunun eksikliğini başka protein içeren besinlerle kapatmamak bir süre sonra vücutta hasara neden olabiliyor.
Sebze ve meyvelerin aksine çok hızlı bozulma ve çürüme sürecine girebilen etin sindirimi de sebzeye oranla daha yavaş gerçekleşiyor; bazen 5 gün sürebiliyor. Eti için beslenen hayvanların çabuk büyümeleri ve hastalık kapmamaları için verilen hormonlar, aşılar ve antibiyotikler ile doğal ortamın dışında yetiştirilmesi gibi durumlar etin besleyici değerini düşürmekle birlikte bir süre sonra zararlı olmaya başlayabiliyor. Ancak kaliteli bir protein kaynağı olan etin insan yaşamındaki yeri de tartışılmaz bir gerçek. Doktorlara göre fazla kırmızı et tüketimi birtakım hastalıkların oluşmasında en büyük etken. İşte bunlardan bazıları:Kanser
Yapılan araştırmalarda, et yemeyen toplumlarda kolon ve göğüs kanseri vakalarına pek rastlanmadığı saptanmış. Ancak bu kişilerin gelişmiş ülkelere göç edip beslenme alışkanlıklarını değiştirdikleri zaman kansere yakalanma oranının yükseldiği tespit edilmiş.
Kalp hastalıkları
Ette bulunan doymuş yağ ve kolesterol vücutta çözülemiyor ve damarların iç duvarlarında birikebiliyor. Yapılan araştırmalarda bu durumun yüksek tansiyon ve kalp krizi gibi rahatsızlıklara neden olduğu tahmin ediliyor.Böbrek hastalıkları
Uzmanlara göre etle birlikte vücuda üre ve ürik asit gibi nitrojen bileşikler geçebiliyor. Böbrekler yıpranıp, bu ağır yükü taşıyamıyor. Eklemlerde biriken ürik asidin, gut, arterit ve romatizma gibi hastalıklara neden olduğu düşünülüyor.Kabızlık
Et, lif açısından fakir olduğu için kabızlığa yol açabiliyor.Osteoporoz ve diş çürükleri
Yapılan araştırmalarda et yiyenlerde vejetaryenlere oranla daha çok diş çürükleri görüldüğü saptanmış. Ayrıca etteki yüksek proteinin kalsiyum kaybına yol açtığı tespit edilmiş.
VEJETARYENLER NASIL BESLENMELİ?
Amerikan Diyet Birliği’ne göre et dışında diğer hayvansal ürünlerle desteklenmiş ve iyi planlanmış bir vejetaryen diyet, en sağlıklı beslenme modellerinden biri. Karşılaşılan en büyük sorun, proteinin hangi besinden alınması gerektiği. Etin dışındaki tüm süt ve sütlü ürünlerde, yumurta, baklagil, tahıl ve sebzelerde bolca protein bulunuyor. Sadece meyvelerin protein oranı düşük. Sorun proteinin kalitesinde. Vücudun yapı taşı olan proteinler, 22 adet amino asitten oluşuyor. Bunlardan 14’ü vücut tarafından üretilirken, 8 tanesi gıda yoluyla alınıyor. Bu maddeler, et dışında, süt ve sütlü ürünler, yumurta ve soya fasulyesinde bulunuyor. Bu nedenle lacto ovo ve lacto vejetaryenler için sorun yok. Ancak hiçbir hayvansal ürünü tüketmeyen veganlar, et yerine soya fasulyesini sofralarından eksik etmemelidirler. Günde kilo başına 1 gr protein almaları gerekiyor.Vejetaryenler dengeli beslenmedikleri takdirde demir eksikliği riski söz konusu olabiliyor. En kaliteli demir ette bulunuyor. Bu nedenle sebze ve tahıllardan alınan demirin vücut tarafından özümsenmesi hayvansal ürünlere oranla daha zordur. Ancak C vitaminli besinlerle birlikte tüketildiğinde demir daha güçlü bir şekilde emiliyor. Bu nedenle vejetaryenlerin iyi bir demir kaynağı olan baklagil, yeşil yapraklı sebzeler, kuru meyveler, pekmez, yumurta, kuruyemişler ve soya ürünlerini tüketmeleri gerekiyor. Ancak yemeklerle birlikte tüketilen çay ya da kahve, demir ve çinko alımını azaltıyor. Çay-kahve gibi içeceklerin yemekten 1 saat önce ya da 2 saat sonra içilmesinde yarar var.Hiçbir hayvansal besini yemeyen veganların demir, çinko ve kalsiyum gibi önemli mineraller için bol yeşil sebze, kuruyemiş, tohum, baklagil, tüm tahıllar ve soyalı ürünleri tüketmeleri gerekiyor. Veganların karşılaştıkları en büyük problem, B2 ve B12 vitaminleri eksikliğidir. Doktor kontrolünde B2, B12, demir ve çinkoyu tablet halinde almalarında yarar var. Bunun yanı sıra B vitaminleri ile güçlendirilmiş kahvaltılık tahıl, soya ve buğday gibi besinleri bol bol tüketmelidirler.
Lacto ovo vejetaryen : Hiç hayvan eti yemezler, ancak yumurta ve süt ürünlerini tüketirler.
Lacto vejetaryen : Hayvan eti ve yumurta yemezler ancak süt ve süt ürünlerini tüketirler.
VEGANLAR : Katı vejetaryenler olarak nitelenen bu grup, hayvansal olan hiçbir ürünü yemez; et çeşitleri, süt, sütlü ürünler, yumurta, bal ve jelatin gibi. Veganlar deri, yün ve ipek gibi hayvansal ürünleri de kullanmazlar. Bu kişiler, insanların kendi zevk veya gereksinimleri için hayvanların kullanılması fikrine karşıdırlar.
Bu üç ana grubun dışında ovo vejetaryen (süt tüketmeyip, yumurta yiyen), pesketaryen (hayvan eti olarak sadece balık yiyen) ve semi vejetaryen (sadece beyaz et tüketen) gibi değişik vejetaryen beslenme alışkanlığı edinen gruplar yer alıyor.
Ayrıca ;ABD’DE GUNDE 23 MILYON HAYVAN KESILIYOR,
ISTANBUL MEZBAHALARINDA BU SAYI YAKLASIK 12 BIN. (iyimser rakam)
ABD’DE URETILEN TAHILIN %50’SI DOGRUDAN INSANLARIN YEMESI YERINE ET URETMEK ICIN HAYVANLARA VERILIYOR.
DUNYADA ISE BU ORAN %40.
KESIM HAYVANLARI URETTIKLERINDEN DAHA FAZLA PROTEIN TUKETIYORLAR:
HER KILO HAYVANSAL PROTEIN ICIN EN AZ 6 KILO BITKISEL PROTEIN TUKETILIYOR.
SU TUKETIMI:
1 KG SIGIR ETI ICIN 100 BIN LITRE
1 KG TAVUK ETI ICIN 3500 LITRE
1 KG BUGDAY ICIN 900 LITRE
1 KG PATATES ICIN 500 LITRE
BIYOLOJIK ATIK:
HAYVANCILIK, YILDA 1.4 MILYON TON BIYOLOJIK ATIK URETIYOR.
YANI INSAN NUFUSUNUN URETTIGININ 13 KATI.
TOPRAK:
VEJETARYENIN 1 YILLIK GIDASI ICIN: 675M2
ET YIYEN KISININ 1 YILLIK GIDASI ICIN: 13.150M2 TOPRAK GEREKIYOR.
Şu an Avrupa’da uygulanan fabrikasyon hayvan üretim tarzı, sığır yemi üretimi için diğer ülkelerden Avrupa’nın yedi misli büyüklüğünde arazi gerektirdiği söylenmektedir.
Yem üretimi için gerekli olan bunca alan kaynakların aşırı bir şekilde kullanılması anlamına gelir ve bu yem üretim sistemi arazi tasarrufu sağlamadığı gibi hayvanların yaşanamaz ortamlara hapsedilmesine de neden oluyor. Fabrikasyon hayvan yetiştiriciliğinin verimlilik ölçütlerini: “En düşük maliyet ve en yüksek kazancı sağlamak için, en küçük mekâna en fazla kaç hayvan kapatılabilir” üzerine yapıyor.
Fabrikasyon hayvan üretimi hayvanları etobur yapar
İnekler temelde otoburdurlar. Yedikleri besin, ineğin dört midesinin ilk ve en büyük haznesi olan işkembede hazmedilir. Fabrikasyon tarzda et ve süt üretiminde yüksek verimlilik protein değeri yüksek yem konsantreleriyle gerçekleşmektedir. Bu uygun bir besleme yöntemi değildir. Çünkü ineklerin otobur bir canlı olarak kaba yem tüketmeye özel olarak ihtiyaçları vardır.
Endüstriyel hayvan üretiminde hayvanların bu ihtiyacını bakın nasıl bir hile-i şerriyle yaklaşılıyor! İneklere plastik bulaşık süngeri yutturuyorlar. Bu plastik bulaşık süngerleri hayvanın işkembesinde yaşam boyu kalıyor. Sığırlara kaba yem yerine ahlak dışı sayılabilecek bu uygulamayı para kazanmak için şirketler hayvanlara reva görebiliyor. Hayvanlara reva görülen bu ahlak dışı uygulama sığırları beslemek için gereken arazi miktarını da yine de azaltmaya yetmiyor, yetmez de. Çünkü fabrikasyon yetiştirilen hayvanların tükettiği yemin çoğunluğu insanları da besleyebilecek olan dane tahıllardan hazırlanıyor.
Deli dana tarımda kırmızıçizgiyi aşmaktır
Endüstriyel tarımın deli dana ile vardığı nokta, tarımsal üretim için kabul edilebilen kırmızı çizginin de aşılması anlamına gelmektedir. Başka bir deyişle şirketlerin en fazla kâra ulaşma arzusu ahlak, insan ve hayvan sağlığı ve sağlıklı çevre için kabul edilen sınırları zorlaması, ihlal etmesidir.
Bitkisel üretim ile hayvan yetiştiriciliğinin bağının koparılması fabrikasyon hayvan üreten şirketleri yem temininde başka kaynaklara sevk ediyor. Bu kaynaklar arasında hayvan leşleri, kan tozu, kemik unu ve sakatatlar da var. Yani otobur olan hayvanlar etobur yapılıyor, fabrikasyon hayvan üretim sisteminde. İşte deli dana hastalığına bu en fazla kâra ulaşmak için her yolun/sınır ihlallerinin mubah görülmesi neden oluyor.
Görüldüğü gibi endüstriyel hayvan üretimi, sadece küçük çiftçilerin yok olmasına neden olmaz, çevresel dengeyi bozar, insan sağlığı için tehdit oluşturur.
Daha detaylı bilgi için 111 Soruda Hayvan Hakları kitabı
